Açık cezaevi nedir?
Açık ceza infaz kurumu, 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’un 14. maddesinde tanımlandığı üzere, hükümlülerin topluma yeniden kazandırılmalarında, çalıştırılmalarında ve meslek edindirilmelerinde öncelik verilen; firara karşı mekanik güvenlik önlemleri bulunmayan, kurum görevlilerinin gözetim ve denetimiyle yeterli tutulan infaz modelidir. Kapalı cezaevine kıyasla, açık cezaevlerinde dış güvenlik personeli görev almaz; hükümlüler, onaylı iş ve eğitim programları kapsamında günlük giriş-çıkış yapabilir.
Bu sayede, “açık cezaevi”nde kalanlar, toplumsal bağlarını korurken sorumluluk duygusu gelişir; kamu düzenine aykırı davranışları azaltılarak infazın ıslah edici yönü güçlendirilir. İhtiyaca göre kadın ve gençlik açık cezaevleri gibi özel türler de kurulabilir. Açık statü, hükümlüyü tamamen ceza dışına çıkarmak yerine, denetimli dış ortam uygulamalarıyla infazın son safhasını daha esnek koşullarda tamamlamasına imkân tanır. Bu yapı, infazın yalnızca cezalandırıcı değil, aynı zamanda rehabilite edici işlevini de ön plana çıkarır.
Açık cezaevinden nasıl çıkılır?
Açık cezaevinden çıkış iki şekilde gerçekleşir: geçici izin ve kesin tahliye. Geçici izinler, 5275 sayılı Kanun’un 95. maddesine dayanır; ailevi zorunluluk, sağlık veya belirli sosyal sebeplerle kurum yetkilisinin önerisi ve Cumhuriyet başsavcılığının onayıyla yılda en fazla üç kez, her defasında yol hariç yedi güne kadar dışarı çıkış verilebilir. Bu izinler birleştirilerek kullanılabilir. Kesin tahliye ise hükümlünün cezasının tamamını infaz etmesi veya şartlı salıverme kriterlerini sağlamasıyla olur. Cezanın bitimi durumunda infaz hâkimi, cezaevi idaresinin ve denetimli serbestlik müdürlüğünün olumlu görüşü üzerine tahliye kararı verir. Ayrıca, şartlı salıverme kapsamında cezasının belirli oranını çeken, iyi halli hükümlüler infazın son safhasını açık statüde geçirerek tahliye olur (5275/m.99–108).
Açık cezaevinden ne zaman tahliye olunur?
Açık cezaevinde kalan hükümlünün kesin tahliyesi, cezasının tamamen infaz edilmesiyle gerçekleşir (5275/m.99). Bunun yanı sıra şartlı salıverme imkânı bulunanlar için özel oranlar uygulanır: ağırlaştırılmış müebbet hapis cezalarında 30 yıl, müebbet hapis cezalarında 24 yıl, diğer süreli hapis cezalarında ise cezanın yarısı fiilen infaz edildikten sonra koşullu salıverme kararı alınabilir (5275/m.107) . İstisnai suç kategorilerinde ise cezanın üçte ikisi oranı değişiklik gösterir; ancak 7242 sayılı Kanun’la tüm süreli hapis cezalarında genel oran yarı kesirine indirilmiştir. Şartlı salıverme kararı, cezaevi yönetiminin olumlu raporu ve infaz hâkiminin onayıyla kesinleşir; hükümlü, denetimli serbestlik tedbiri kapsamında topluma dahil edilerek tahliye edilir.
Açık cezaevine kimler ayrılamaz?
Bunun dışında, Açık Ceza İnfaz Kurumlarına Ayrılma Yönetmeliği’nin 8. maddesinde ek olarak sayılan şu hallerde de hükümlü “açık cezaevi” statüsüne alınamaz (Yönetmelik/m.8):
- Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası alanlar,
- İkinci kez tekerrüre tabi tutulanlar,
- 5275/m.44 kapsamında toplam üç kez hücre cezası verilenler,
- Terör ve örgütlü suçlardan hükümlü olup Yönetmelik’in belirlediği istisnalar dışında kalanlar,
- Koşullu salıverme kararının geri alınması nedeniyle kalan cezasını infaz edenler,
- Firar ederek disiplin cezası uygulanmış olanlar.
Açık cezaevinde en fazla ne kadar kalınır?
Türk mevzuatında açık cezaevinde kalma süresi, cezanın tamamı kadar sınırlıdır; özel bir üst süre sınırı öngörülmemiştir. Hükümlü, cezasının tüm dönemini açık statüde geçirebilir; ancak nakil veya izin kapsamındaki düzenlemeler, disiplin durumu ve toplum güvenliği gözetilerek İdare ve Gözlem Kurulu’nun kararına tabidir. Dolayısıyla “açık cezaevinde en fazla ne kadar kalınır” sorusunun cevabı, hükümlünün infaz edilecek toplam ceza süresi ile bu süreçte ortaya çıkabilecek disiplin ve güvenlik değerlendirmelerine bağlıdır. Hiçbir hükümlü, cezasının tamamı kadar süreyi açık cezaevinde geçirdikten sonra ek bir sınıra tabi tutulmaz.
Açık cezaevine ayrılma şartları ve kriterleri nelerdir?
Açık cezaevine doğrudan kabul ve kapalı cezaevinden nakil şartları, 5275 sayılı Kanun’un 14/3 ve devamı fıkralarında düzenlenir. Doğrudan kabul şartları arasında; taksirli suçlardan beş yıl veya daha az süreli hapis cezası, adlî para cezasının hapse çevrilmesi, İcra ve İflas Kanunu uyarınca tazyik hapsine tabi tutulanlar yer alır. Nakil başvuruları ise 89. maddede belirtilen kriterlere göre İdare ve Gözlem Kurulu’nun değerlendirmesine tabidir; disiplin sicili temiz olmalı, bulaşıcı hastalık taşımamalı, psikolojik ve sosyal uyum raporları olumlu olmalıdır. Kurul kararlarında infaz hâkiminin onayı da aranır. Bu kriterler, hükümlünün iyi halli olması ve topluma kazandırılma amacının gerçekleştirilmesi temelinde şekillendirilir .
Açık cezaevine geçiş için cezanın en az ne kadarını infaz etmek gerekir?
Açık cezaevi nakline ilişkin usul ve esaslar, 27/2/2017 tarihli ve 29987 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan “Açık Ceza İnfaz Kurumlarına Ayrılma Yönetmeliği”nin 6. maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre, kapalı cezaevinde infaz edilen süreye ilişkin asgari şartlar iki grupta belirlenmiştir: bir) Toplam cezası on yıldan az olan hükümlüler, kapalı cezaevinde en az bir ay infaz süresi tamamladıktan sonra “açık cezaevi”ne nakledilebilirler. İki) Toplam cezası on yıl veya daha fazla olan hükümlüler, cezasının onda birini kapalı cezaevinde infaz etmek zorundadır; bu süreyi dolduranlar, diğer kriterler (iyi hal, disiplin sicili, sağlık ve sosyal uyum raporları) sağlandığı takdirde “açık cezaevi” uygulamasına geçiş hakkı kazanır.
Bu düzenleme, “kapalı cezaevi” koşullarında denetim altında tutulan hükümlülerin, cezanın tanımlı bir kısmını çekmelerinin ardından güvenlik ve ıslah amacı gözetilerek daha esnek koşullarda toplumla ilişki kurabilmelerini sağlamaktadır. Asgari infaz süreleri hesaplanırken, tutukluluk ve başka infaz statülerinde geçirilen süreler kapalı cezaevi infaz süresine dahil edilir.
İnfaz nasıl hesaplanır konulu makalemiz için tıklayınız.
Açık cezaevine nakil başvurusu nasıl yapılır ve hangi mercilere iletilir?
Açık cezaevine nakil başvurusu, hükümlünün bulunduğu kapalı cezaevi müdürlüğüne yazılı dilekçe ile yapılır. Dilekçede hükümlünün kimlik bilgileri, kesinleşmiş mahkûmiyet kararı örneği, infaz edilen süre ile nakil talep gerekçeleri açıkça belirtilir. Müdürlük, bu başvuruyu “Nakil Değerlendirme Kurulu”na sevk eder; kurul üyeleri infaz koruma memuru, sosyal hizmet uzmanı, cezaevi hekimi ve müdür yardımcısından oluşur. Kurul, hükümlünün disiplin sicilini, psikososyal uyum ve sağlık raporlarını inceleyerek görüş oluşturur. Olumlu kurul kararı, bağlı bulunduğu Adalet Komisyonu tarafından infaz hâkiminin onayına sunulur. İnfaz hâkiminin de onayı alınması halinde dosya, Adalet Bakanlığı Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü’ne iletilerek karara bağlanır.
Nakil kararının ardından uygulama birimince nakil emri düzenlenir; aynı il sınırları içindeyse hükümlü aynı gün içinde, farklı ilse 48 saat içinde nakledilir. Nakil aracının havalandırma, aydınlatma ve güvenlik koşulları 5275 sayılı Kanun’un 58. maddesine uygun olarak temin edilir. Ayrıca, açık ceza infaz kurumuna ayrılma işlemleri, Cumhuriyet Başsavcılıklarının denetiminde yürütülür. Başvurunun kabulü; disiplin sicilinin temiz olması, bulaşıcı hastalık taşımama ve infaz kurumu yönetimince hazırlanan olumlu “uyum raporu” şartlarına bağlıdır.
Hangi suç ve ceza tiplerinde açık cezaevine geçiş mümkün?
Açık cezaevine geçiş, iki farklı yolla sağlanabilir: doğrudan kabul ve kapalı cezaevinden nakil. Doğrudan kabul kapsamında, terör, örgüt, cinsel dokunulmazlığa karşı suçlar ve ağırlaştırılmış müebbet ile müebbet hapis cezaları hariç olmak üzere; kasten işlenen fiillerden azami üç yıl, taksirli suçlardan ise azami beş yıl hapis cezası alan hükümlüler açık cezaevinde infaz edilir. Bunun yanı sıra adlî para cezası hapse çevrilenler ve İcra ve İflas Kanunu’na göre tazyik hapsine tabi tutulanlar da doğrudan açık cezaevi modelinden yararlanır.
Nakil yoluyla geçiş ise yönetmeliğin öngördüğü asgari infaz sürelerinin tamamlanmasına bağlıdır: toplam cezası on yıldan az olan hükümlüler kapalı cezaevinde en az bir ay infaz süresi gördükten sonra, toplam cezası on yıl veya daha fazla olanlar ise cezalarının onda birini tamamladıktan sonra açık cezaevine nakil talebinde bulunabilir. Ayrıca müebbet hapis cezasına mahkûm olanlardan, şartlı salıverme hakkına beş yıl veya daha az süre kalanlar ile yüksek güvenlikli kapalı kurumlarda cezalarının üçte birini çekmiş bulunanlar da açık cezaevine nakledilebilir. Hem doğrudan kabul hem de nakil sürecinde, hükümlünün disiplin durumu, sağlık koşulları ve sosyal uyum raporları olumlu olmalı; karar, İdare ve Gözlem Kurulu ile infaz hâkimliğinin onayıyla kesinleşir.
Açık cezaevine nakil başvurusu için hangi belgeler ve sağlık raporları gereklidir?
Açık cezaevine nakil talebi, hükümlünün mevcut kapalı cezaevi müdürlüğüne sunacağı eksiksiz bir dosya ile başlatılır. Bu dosyada öncelikle kimlik bilgilerini ve kesinleşmiş mahkûmiyet kararını gösterir mahkeme ilâmı veya fotokopisi; infaz edilen süreyi belgeleyen cezaevi sicil kaydı ile disiplin durumunu açıklayan resmi yazı yer almalıdır. Hükümlünün nakil giderlerini karşılamayı kabul ettiğine dair imzalı yazılı dilekçe ve tercih ettiği açık cezaevi veya en az üç açık cezaevi tercihi de dosyaya eklenir. İdare ve Gözlem Kurulu’nun olumlu görüşünü içeren kurul karar tutanağı ve kurula sunduğu gözlem-sınıflandırma formları, sosyal uyum raporu ve psikolojik değerlendirmeyi gösteren sosyal hizmet uzmanı veya psikiyatri uzmanı raporu da zorunludur.
Sağlık alanında ise cezaevi hekiminden alınacak güncel bir rapor, hükümlünün bulaşıcı hastalık taşımadığını, fiziksel durumunun açık cezaevi koşullarına uygun olduğunu ve temel tedavi gereksinimlerinin karşılanabilir olduğunu belirtmelidir. Bulaşıcı hastalıklara ilişkin rapor, cezayı kapalı cezaevi ortamında geçiren hükümlünün toplum sağlığını riske etmeyecek nitelikte olduğunu teyit etmelidir. Tüm bu belgeler kapalı cezaevi idaresince “Nakil Değerlendirme Kurulu”na iletilir; kurulun olumlu kararı ile infaz hâkiminin onayı alındıktan sonra nakil işlemi kesinleşir.
Av. Muhammet Ali BEYHAN
