Ayıplı Araç Satışında Satıcının Sorumluluğu
İkinci el ayıplı araç satışında satıcının sorumluluğu mevcuttur. Satıcı, gerekli özeni göstermezse, hem hukuki hem de cezai yükümlülüklerle karşı karşıya kalabilir. İkinci el motorlu kara taşıtları, Karayolları Trafik Kanunu'nun 3. maddesinde tanımlandığı üzere, trafik siciline kayıtlı motosiklet, otomobil, arazi taşıtı, otobüs, kamyonet, kamyon ve lastik tekerlekli traktör gibi taşıtları içermektedir.
İkinci el ayıplı araç satışına ilişkin açıklamalar yapılırken, bu işle meşgul olan, yani meslek olarak icra eden gerçek ve tüzel kişiler (yetkili satıcılar, otomobil bayileri, galeriler vb.) ile sadece aracını satan bireyler arasındaki ayrım dikkate alınmalıdır. Pratikte, genellikle aşağıdaki durumlar ayıp olarak kabul edilir:
- Araçta hasar kaydı bulunması,
- Değiştirilmiş parçaların mevcut olması,
- Şase üzerinde deformasyon, eğilme vb. olması,
- Sunroof, radyo, kapı, far, cam gibi bileşenlerin düzgün çalışmaması,
- Araç şanzımanında, motorunda veya diğer bileşenlerinde aksaklık olması,
- Yakıtla ilgili problemler,
- Kilometre düşürülme, oynama durumu,
- Balata veya yağ sistemine dair sorunlar,
- Sebep belirlenemese de aracın satıcının taahhüt ettiğinden düşük performans göstermesi.
Yukarıda belirtilen ve benzeri birçok problem, ikinci el araç satışında satıcının sorumluluğunu ortaya çıkarabilir.
Ayıplı Ürün Nedir?
Ayıplı ürün, tüketiciye sunulduğu andaki örnek veya modele uygun olmaması veya sahip olması gereken özelliklere objektif bir şekilde uymaması nedeniyle sözleşmeye aykırı kabul edilen bir üründür.
Ürün, ambalajında, etiketinde, tanıtma ve kullanma kılavuzunda, internet portalında veya reklam ve ilanlarında belirtilen özelliklerden birini veya birden fazlasını taşımıyorsa; satıcı tarafından beyan edilen veya teknik düzenlemesinde belirlenen standartlara uymuyorsa; benzer ürünlerin kullanım amacını karşılamıyorsa, tüketicinin makul olarak beklediği faydaları azaltan veya ortadan kaldıran maddi, hukuki veya ekonomik eksiklikler içeriyorsa, bu ürünler ayıplı kabul edilir (TKHK m. 8).
Ayıplı Araçta Ayıplı Ürün Sorumluluğu
Ayıplı üründen kaynaklanan sorumluluk Satıcı, ürünü satış sözleşmesine uygun bir şekilde tüketiciye teslim etme sorumluluğuna sahiptir. Satıcı, reklam yoluyla yapılan açıklamalardan haberdar olmadığını veya haberdar olmasının beklenemeyeceğini, veya açıklamanın satış sözleşmesinin akdi anında düzeltildiğini veya satış sözleşmesi kurulma kararının bu açıklama ile nedensellik bağı içinde olmadığını ispat ettiği takdirde açıklamanın içeriğiyle bağlı olmaz (TKHK m. 9).
Ayıplı Araçta İspat Yükü
İspat yükü ürünün teslim tarihinden itibaren altı ay içinde ortaya çıkan ayıpların, teslim tarihinde var olduğu kabul edilir. Bu durumda malın ayıplı olmadığını ispat etmek satıcıya aittir. Bu karine, malın veya ayıbın niteliği ile bağdaşmıyorsa uygulanmaz. Tüketicinin, sözleşmenin kurulduğu tarihte ayıptan haberdar olduğu veya haberdar olmasının kendisinden beklendiği hallerde, sözleşmeye aykırılık söz konusu olmaz. Bunların dışındaki ayıplara karşı tüketicinin seçimlik hakları saklıdır (TKHK m. 10).
Tüketicinin Seçimlik Hakları
Tüketicinin seçimlik hakları Ürünün ayıplı olduğu anlaşıldığında tüketici;
- Satılanı geri verme ve sözleşmeden dönme,
- Satılanı alıkoyup ayıp oranında indirim isteme,
- İmkân varsa, satılanın ayıpsız bir misli ile değiştirilmesini talep etme,
- Aşırı bir masraf gerektirmediği takdirde, bütün masrafları satıcıya ait olmak üzere ürünün ücretsiz onarılmasını talep etme seçeneklerinden birini kullanabilir. Satıcı, tüketicinin tercih ettiği bu talebi yerine getirmekle yükümlüdür. Ücretsiz onarım veya malın ayıpsız misli ile değiştirilmesi hakları üretici veya ithalatçıya karşı da kullanılabilir. Buradaki hakların yerine getirilmesi konusunda satıcı, üretici ve ithalatçı müteselsilen sorumludur. Üretici veya ithalatçı, malın kendisi tarafından piyasaya sürülmesinden sonra ayıbın doğduğunu ispat ettiği takdirde sorumlu tutulmaz.
Ayıplı Araç Satışında Satıcının Sorumluluğu Ücretsiz Onarım ve Değiştirme
Ücretsiz onarım veya malın ayıpsız misli ile değiştirilmesinin satıcı için orantısız güçlükleri beraberinde getirecek olması hâlinde tüketici, sözleşmeden dönme veya ayıp oranında bedelden indirim haklarından birini kullanabilir. Orantısızlığın tayininde malın ayıpsız değeri, ayıbın önemi ve diğer seçimlik haklara başvurmanın tüketici açısından sorun teşkil edip etmeyeceği gibi hususlar dikkate alınır.
Ayıplı Araç Satışında Tüketicinin Hakları ve Tazminat
Tüketicinin seçimlik hakları nedeniyle ortaya çıkan tüm masrafları, tüketiciye iade edilir. Bu haklar birlikte kullanıldığında, tüketici 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu hükümleri uyarınca tazminat talep etme hakkına da sahiptir (TKHK m.11).
Ayıplı Araç Satışında Satıcının Sorumluluğu Zamanaşımı ve Ayıplı Ürün Sorumluluğu
Zamanaşımı Kanunlar veya taraflar arasındaki sözleşme daha uzun bir süre belirlemediği takdirde, ayıplı maldan kaynaklanan sorumluluk, ayıp daha sonra ortaya çıksa bile, malın tüketiciye teslim tarihinden itibaren iki yıllık zamanaşımına tabidir. Ayıp, ağır kusur ya da hile ile gizlenmişse zamanaşımı hükümleri uygulanmaz (TKHK m. 12).
Ayıplı Araç Satışında Galerici ve Ticari Satıcıların Sorumlulukları
Ticari amaçlarla araç satışını meslek haline getirmiş bir satıcı, örneğin bir galerici, Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun hükümlerine tabi olacaktır. Bu durumda, alıcı tüketici sıfatını kazanır ve 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun (TKHK) kapsamında değerlendirilir.
İkinci El Motorlu Kara Taşıtlarının Ticareti Hakkında Yönetmelik m. 13'e göre, ikinci el motorlu kara taşıtlarının tanıtımı ve ilanı şu şekilde gerçekleşir:
- Satışa sunulan ikinci el motorlu kara taşıtının üzerinde, taşıtla ilgili tanıtıcı bilgilerin yer aldığı okunabilir bir tanıtım kartı bulunmalıdır.
- Tanıtım kartında, yetki belgesi numarası ve aşağıdaki temel bilgiler güncel olarak yer almalıdır: marka, cins, tip, model yılı, motor ve şasi numarasının bir kısmı, plaka numarası, yakıt türü, kilometresi, satış fiyatı, boyalı veya değişen parçalar, hasar kaydı niteliği.
İkinci El Araç Tanıtımı ve İlan Yayınlama Kuralları
İkinci el motorlu kara taşıtı ticaretiyle ilgili ilan veren işletmelerin şu yükümlülüklere uymaları gerekmektedir:
- Yetki belgesi numarası ve işletme bilgileri güncel olarak ilanlarda yer almalıdır.
- Üçüncü kişileri yanıltıcı bilgiler vermemelidir.
- Satışın gerçekleşmesi veya taşıt teslim belgesinin süresinin sona ermesi halinde, ilan faaliyetine son verilmelidir.
İnternet üzerinden ikinci el motorlu kara taşıtı ticaretine aracılık eden kişilerin şu yükümlülüklere uymaları gerekmektedir:
- İşletmelerin yükümlülüklerini yerine getirebilmeleri için imkân sağlamak.
- İşletmelerin yetki belgesini kontrol etmek ve yetki belgesi olmayanların üyeliğine izin vermemek.
- Aynı taşıta yönelik birden fazla işletme tarafından verilen ilanlarda, taşıtın sahibi olan işletmenin talebi üzerine yetkisiz ilanları kaldırmak.
- İlanlara dair talep ve şikâyetlerin internet tabanlı iletişim araçları ve telefon aracılığıyla iletilmesi için müşteri hizmetleri sağlamak ve bu talepleri etkili bir şekilde yönetmek.
- İlan, şikâyet ve üyelik bilgilerini Bakanlık taleplerine uygun olarak Bakanlığa iletmek.
- İkinci el motorlu kara taşıtı ticaretinin geliştirilmesi ve tüketicinin korunması amacıyla alınan tedbirlere uymak.
TSE hizmet yeterlilik belgesine sahip olmayan illerde faaliyet gösteren işletmeler dışında, ikinci el otomobil veya arazi taşıtı satışı yapan işletmelerin, satış tarihinden önceki üç gün içinde ekspertiz raporu alması gerekmektedir.
Ayıplı Araç Satışında Satıcının Sorumluluğunda Ekspertiz Raporu ve İkinci El Araç Satışında Önemi
Ekspertiz raporu ücreti, satış işleminin alıcıdan kaynaklanan nedenlerle gerçekleşmemesi durumunda alıcı tarafından, diğer durumlarda ise satıcı işletme tarafından ödenir. Model yılına göre sekiz yaşın veya yüz altmış bin kilometrenin üzerindeki taşıtlar için ekspertiz raporu alınması zorunlu değildir. Ekspertiz raporunda en az aşağıdaki bilgilere yer verilmelidir: taşıtın markası, cinsi, tipi, model yılı, raporu düzenleyen işletmenin bilgileri ve TSE'nin belirlediği diğer hususlar.
Ekspertiz işletmesi, ekspertiz raporundaki bilgilerin taşıtın gerçek durumunu yansıtmaması durumunda sorumlu tutulur. Tüketicilerin aldıkları hizmetle ilgili olarak 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunun sağladığı haklar, aldatıcı ve yanıltıcı ekspertiz raporları durumunda geçerlidir.
Garanti ve Ayıplı Mal Yönetmeliği: Tüketicinin Hakları
İkinci el motorlu kara taşıtı ticaretinde garanti ve ayıplı mal Yönetmeliği'nin 15. maddesine göre, ikinci el otomobil ve arazi taşıtının motor, şanzıman, tork konvertörü, diferansiyel ve elektrik sistemi, satış tarihinden itibaren üç ay veya beş bin kilometre süreyle, ticaret işletmesi tarafından garanti altındadır. İşletme, garanti kapsamındaki durumları sigorta yaptırarak karşılayabilir ve ek garantiler sağlayabilir. Garanti süresi veya kilometre sınırları içinde meydana gelen arızalar, en fazla kırk beş iş günü içinde giderilmelidir ve bu masraflar işletmeye aittir. Tüketicilerin 6502 sayılı Kanunun ayıplı mal ve hizmetlere ilişkin hakları, ikinci el motorlu kara taşıtı satışlarında geçerlidir.
Ayıplı Araç Satışında Bireysel Satıcının Sorumluluğu
Bu tür satıcılar, genellikle "İkinci El Motorlu Kara Taşıtlarının Ticareti Hakkında Yönetmelik" kapsamında olmayan bireylerdir ve araçlarını satan alıcılar genellikle tüketiciler olarak kabul edilmezler. Yalnızca araçlarını satan birey satıcıların sorumluluğu, Türk Borçlar Kanunu'nda taşınır mal satışına ilişkin sorumluluk hükümlerine (TBK m. 219) tabidir.Ayıptan Sorumluluk
Ayıp kavramı, ayıbın niteliğine bağlı olarak açık ve gizli ayıp olmak üzere iki gruba ayrılır. Pratikte, malın hangi ayıp türüne sahip olduğuna bağlı olarak farklı sonuçlar ortaya çıkar. Kısaca belirtmek gerekirse:- Açık Ayıp: İlk bakışta fark edilebilen, basit bir gözden geçirme ile anlaşılabilen ayıplardır. Örneğin, aracın sağ kapısındaki çizikler veya camındaki çatlaklar açık ayıplara örnektir.
- Gizli Ayıp: İlk bakışta anlaşılamayan, zaman içinde ortaya çıkan ayıplardır. Örneğin, motorun sorunlu olması gizli ayıplara örnektir.
Ayıplı Araçta Sorumsuzluk Anlaşması Geçersizdir
Satıcı, satılanı ayıplı olarak devrederken ağır kusurlu ise, ayıptan sorumluluğunu kaldıran veya sınırlayan herhangi bir anlaşma kesin olarak hükümsüzdür. (TBK m. 221)Satıcı, satış sözleşmesi kurulduğu sırada alıcı tarafından bilinen ayıplardan sorumlu değildir. Satıcı, alıcının satılanı yeterince incelediği ve görebileceği ayıplardan sorumlu olur, ancak bu tür bir ayıbın olmadığını önceden taahhüt etmişse. (TBK m. 222) TBK 222/1'e göre, araç satışı öncesinde alıcı tarafından fark edilen veya satıcı tarafından bildirilen durumlarda satıcının ayıp sorumluluğundan bahsedilemez. Bu noktada, ikinci el aracın düşük bir fiyatla satılması, bu ayıp konusunda alıcının bilgi sahibi olduğunu göstermez. Satıcı, araçtaki ayıpları alıcıya bildirdiğini veya alıcının araçtaki ayıpları bildiğini iddia ediyorsa, iddiasını ispat etmekle yükümlüdür. Her ne kadar herhangi bir şekil şartı olmasa da, ispat kolaylığı açısından bu tür bilgilerin yazılı olarak kaydedilmesi faydalıdır.İnceleme ve Bildirim Yükümlülüğü
Alıcının, devraldığı satılanın durumunu mümkün olan en kısa sürede gözden geçirip, satılanda satıcının sorumluluğunu gerektiren bir ayıp fark ederse, bu durumu uygun bir süre içinde bildirmekle yükümlü olduğu gözden geçirme ve bildirim yükümlülüğü vardır. Alıcı, bu gözden geçirme ve bildirimi ihmal ederse, satılanı kabul etmiş sayılır. Ancak, olağan bir gözden geçirme ile anlaşılamayacak bir ayıp varsa, bu hüküm uygulanmaz. Bu tür bir ayıp sonradan fark edilirse, durumu hemen satıcıya bildirmek gerekir; aksi takdirde, satılan bu ayıpla birlikte kabul edilmiş sayılır. (TBK m. 223)Ayıplı Araç Satışında Satıcının Sorumluluğu Satıcının Ağır Kusurunun Sonuçları
Satıcı, ağır kusurlu ise, satıldaki ayıpın kendisine süresinde bildirilmediğini iddia ederek sorumluluktan kısmen bile olsa kurtulamaz. Satıcılığı meslek haline getiren kişilerin ayıplar konusunda bilgi sahibi olmaları gerektiği için aynı hüküm onlar için de geçerlidir. (TBK m. 225)Ayıplı Araçta İspat Yükü
Araçtaki ayıpların alıcıya bildirildiğini ispat etme yükümlülüğü satıcıdadır. Günümüzde, ikinci el araç satışları genellikle internet ilanları üzerinden yapılmakta ve bu bildirimler satıcının ayıpları alıcıya yazılı olarak bildirdiğini ispat niteliğindedir. Sözlü bildirimlerde ise ispat açısından ileride sorunlar yaşanabilir. Bu durumların önüne geçmek için araçtaki ayıpların yazılı olarak bildirilmesi önemlidir.Alıcının Ekspertiz İncelemesi Zorunluluğu Yoktur
Yargıtay 13. Hukuk Dairesi'nin 2016/26690 E. ve 2019/9299 K. sayılı kararına göre, "Davacının, satın aldığı araçla ilgili olarak Trafik Şube Müdürlüğü’nce tutulan kayıtları, aracın sigorta kayıtlarını, TRAMER kayıtlarını inceleme, TRAMER’e SMS atarak bilgi edinme yükümlülüğü de yoktur." Söz konusu karara göre, satıcı sonradan ortaya çıkan gizli ayıplar hakkında alıcının gerekli sorgulamaları yaptırmadığını (ekspertiz, sigorta kayıtları, tramer kaydı vb.) iddia ederek sorumluluktan kurtulamaz.Ayıpların Satıcıya İhbar Edilmesi Ayıpların satıcıya bildirildiğini ispat yükümlülüğü alıcıdadır. Bu nedenle, noter kanalıyla ihtarname çekmek veya iadeli taahhütlü mektup aracılığıyla bildirimde bulunmak alıcı tarafına ispat kolaylığı sağlar.Ayıplı Araçta Alıcının Seçimlik Hakları
Satıcının satılanın ayıplarından sorumlu olduğu durumlarda alıcı, aşağıdaki seçimlik haklardan birini kullanabilir:- Satılanı geri vermeye hazır olduğunu bildirerek sözleşmeden dönme.
- Satılanı alıkoyup ayıp oranında satış bedelinde indirim isteme.
- Aşırı bir masrafı gerektirmediği takdirde, bütün masrafları satıcıya ait olmak üzere satılanın ücretsiz onarılmasını isteme.
- İmkân varsa, satılanın ayıpsız bir benzeri ile değiştirilmesini isteme. Alıcının genel hükümlere göre tazminat isteme hakkı saklıdır. Ayıplı olarak teslim edilen araç; ayıp nedeniyle, beklenmedik durumlar yahut mücbir sebep nedeniyle yok olursa veya ağır hasar alırsa, alıcı yine yukarıda bahsedilen seçimlik hakları kullanabilir. Örneğin, araçtaki ayıp bir kaza sonrasında öğrenilirse aracın pert olması durumu, seçimlik hakların kullanılmasına engel değildir. Ayıp bu tür bir olaydan önce fark edilirse dahi araç sonradan pert olursa, alıcı yalnızca aracın elinde kalan kısmını satıcıya iade etmekle yükümlüdür. Eğer araçtaki eksiklikler alıcıdan kaynaklanıyorsa, alıcı yalnızca ayıptan kaynaklanan değer eksikliğini satıcıdan talep edebilir.
Ayıplı Araçta Sözleşmeden Dönüşün Sonuçları
Satış sözleşmesinden dönen alıcı, satılanı, ondan elde ettiği yararları ile birlikte satıcıya geri vermekle yükümlüdür. Buna karşılık, alıcı aşağıdaki istemlerde bulunabilir:- Ödenen satış bedelinin, faiziyle birlikte geri verilmesi.
- Satılanın tamamen zaptında olduğu gibi, yargılama giderleri ile satılan için yapmış olduğu giderlerin ödenmesi.
- Ayıplı maldan doğan doğrudan zararının giderilmesi. Satıcı, hiçbir kusur yüklenemeyeceğini ispat etmedikçe, alıcının diğer zararlarını da gidermekle yükümlüdür. Ancak satıcı, bu 'diğer zararlar' nedeniyle kusurlu değilse bu zararları ödemek zorunda değildir. Yukarıda sıralanan talepler, satıcının kusurundan bağımsızdır; satıcı kusurlu olmasa bile bunları karşılamak zorundadır.
Ayıplı Araçta Zamanaşımı
Satıcı daha uzun bir süre için taahhüt etmediği sürece, satılanın ayıbından kaynaklanan her türlü dava, satılandaki ayıp daha sonra ortaya çıksa bile, satılanın alıcıya devrinden başlayarak iki yıl içinde zamanaşımına uğrar. Alıcının satılanın kendisine devrinden başlayarak iki yıl içinde bildirdiği ayıptan doğan def'i hakkı, bu sürenin geçmiş olmasıyla ortadan kalkmaz. Satıcı, satılanı ayıplı olarak devretmekte ağır kusurlu ise, iki yıllık zamanaşımı süresinden yararlanamaz. (TBK m. 231)Ayıplı Araç Satışında Hukuki İşlemler
Aracın Kilometre Düşürülerek Satılması
Araba satışlarında yaygın bir şekilde karşılaşılan sorunlardan biri, aracın mevcut kilometresinin düşürülerek satışa sunulmasıdır. Satıcının aracın kilometresini manipüle ederek satması, sadece ayıptan doğan sorumluluğunu değil, aynı zamanda nitelikli dolandırıcılık suçunu da ortaya çıkaracaktır. Yargıtay, bu konuda emsal teşkil edebilecek kararlar vermektedir ve bu suçu işleyen kişiler, Ağır Ceza Mahkemelerinde 3 ila 10 yıl arasında hapis ve beş bin güne kadar adli para cezasına çarptırılabilmektedirler.
Noterde İmzalanan Sözleşmenin Ayıba Etkisi
İkinci el araç satışları genellikle noter aracılığıyla gerçekleşir ve noterde yapılan sözleşmede alıcının, "aracı kontrol ettim, bu haliyle kabul ediyorum" şeklindeki irade beyanında bulunduğu görülmektedir. Ancak, bu irade beyanının ikinci el araç satışında satıcının sorumluluğunu her durumda kaldırmadığını vurgulamak önemlidir.Ekspertiz Raporunun Ayıba Etkisi
Günümüzde ikinci el araç satışlarında expertiz raporu alma uygulaması oldukça yaygındır. Satıcının sorumluluğu, alınan expertiz raporundaki eksiklikler bakımından ortadan kalkar. Başka bir deyişle, expertiz raporunda yer alan hasarlardan alıcının haberdar olduğu kabul edilir. Ancak ikinci el araç satışında satıcının sorumluluğu, expertiz raporunda yer almayan aksaklıklar bakımından devam etmektedir. Expertiz raporundaki hatalı bilgilerden kaynaklanan durumlar da satıcının sorumluluğunu etkiler.Araçtaki Hasar Kaydının Ayıba Etkisi
Araçtaki hasar (tramer) kaydı, alıcının belirli hasarlar hakkında bilgi sahibi olmasına yardımcı olur. Dolayısıyla, bu hasarlar nedeniyle ayıp hükümlerine başvurulamaz. Ancak, bir kaza meydana gelmiş ve tramera kaydedilmemesi için sıradan bir tamircide hasar giderilmişse ve bundan alıcı haberdar edilmemişse, satıcının ayıptan doğan sorumluluğu devam eder.Tramer kaydından ve kazadan alıcı haberdar edilmiş olsa dahi, kişiye bu durumun sonucu hakkında yanıltıcı bilgi verilmişse, örneğin aracın bir kazaya karıştığı ancak belirtilen kısımlarının sorunsuz çalıştığı söylendiği halde bu kısımlarda sorun ortaya çıkarsa, satıcının ayıptan doğan sorumluluğu söz konusu olur ve alıcı kanuni haklarını kullanabilir.Ayıbın Tespiti Sonrası İhtar Çekilmesi
Alıcı, satın aldığı araçtaki ayıbı fark ettikten sonra noter kanalıyla satıcıya ihtarname çekebilir. Bunun yanında, tanık, e-posta veya telefon üzerinden mesaj ile de durumu bildirebilir. İlk etapta ihtarname olmak üzere satıcıya yapılacak bu bildirimler, açılacak davanın akıbeti açısından önem taşır.
